پژوهش خبري صدا و سيما: تابلو فرش سردرود يكي از صنايع دستي است كه از نظر اصالت و ارزش منحصر به فرد از قديم الايام به عنوان نهاد قاليبافي و تابلو فرش ايران معروف بوده و امروزه تابلوهاي سردرود زينت بخش ديوارهاي موزه‌ها و قصرهاي سراسر جهان است. تابلو فرش‌هاي دستباف سردرود به دليل وفور طيف رنگ و ظرافتي كه به كار رفته، از ارزش و مقبوليت بسياري در سطح جهان برخوردار است.
تابلو فرش سردرود
گفته ميشود كه ارزآوري صادرات تابلو فرش توسط سردرودي ها به كشورهاي اروپايي، آمريكا و شرق آسيا برابر با صادرات 1 ميليون بشكه نفت خام در سال برآورد ميشود كه به نوبه خود در سال حمايت از كالاي ايراني ميتواند مورد توجه و تامل قرار گيرد. به همين سبب، تلاش شد در ماموريت كاري سفر به تبريز، مصاحبه با كاظم صحتي، رئيس اتحاديه تابلو فرش سردرود و مهدي ترابي، طراح و توليد كننده تابلو فرش سردرود انجام داديم تا به بررسي مسايل و مشكلات توليدي اين صنعت بپردازيم تا بتوانيم به رونق بيشتر صنعت تابلوي فرش دستباف دست يابيم.
تاريخچه شهر سردرود
سَردْرود يكي از شهرهاي استان آذربايجان شرقي است كه در جنوب غربي شهر تبريز واقع شده و 8-7 كيلومتر با شهر تبريز فاصله دارد. اين شهر دومين شهر پرجمعيت شهرستان تبريز و يازدهمين شهر پرجمعيت استان آذربايجان شرقي است.
طبق آخرين سرشماري مركز آمار ايران كه در سال 1390 صورت گرفته است، اين شهر با جمعيتي بالغ بر 35 هزار نفر قدمتي در حدود 3 هزار سال دارد. نام محلي اين شهر، سَردَري و يا سردره بوده است. سردرود با سابقه طولاني و حجم عمده توليدات تابلوفرش، سال‌هاست كه در بسياري از جوامع با عنوان پايتخت تابلو فرش ايران و جهان شناخته ميشود. تابلو فرش‌هاي دستباف اين شهر اغلب در قالب پرتره بافته مي‌شوند؛ البته نقش‌هاي هنري، نقاشي، منظره و آيات قرآن ديگر طرح‌هاي مرسوم به كار رفته در اين تابلو فرش‌ها هستند كه در واقع با ابتكار و به روز شدن هنرمندان قاليباف، اين صنايع بومي نيز با شرايط زندگي روز و سلايق خريداران انطباق پيدا كرده است.
قدمت 100 ساله قالي هاي سردرود
قالي‌هاي سردرود داراي تاريخچه صد ساله است، قاليبافي براي نخستين بار توسط «محمود آقاحكيم» وارد زندگي اهالي سردرود شده است و بعد از آن، توسط افراد ديگري مانند «حاج سيد حاج آقا اسحاقيان»، «اعلاباف»، «حاج ابوالقاسم شريف زاده» و… پيگيري و گسترش يافته است.
تابلو فرش رايحه
سردوردي‌ها هنر و علم تابلوفرش را در كنار دار قالي از پدران خود به ارث برده و اين هنر زيبا سينه به سينه و نسل به نسل از پدري به پسري انتقال يافته و تابلوفرش با گوشت و پوست اين ديار عجين شده و امروزه تابلوفرش سردرود جزء لاينفك اين ديار محسوب ميشود. چراكه كمتر يافت ميشود در هر خانه‌اي از خانه‌هاي با صفاي سردرود بويي از تابلوفرش نباشد، كمتر تحصيل كرده و مادربزرگ و پدربزرگي را ميتوان يافت كه از تابلوفرش نداند، در سردرود هر خانه يك كارگاه هنري است.
تابلو فرش سردرود ثبت جهاني شد
فرآيند ثبت جهاني تابلوفرش دستبافت از طريق مركز ملي فرش ايران، مركز مالكيت معنوي سازمان ثبت اسناد و املاك كشور، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان آذربايجان شرقي و تلاش و ممارست تنها اتحاديه تابلوفرش كشورـ سردرود ـ با اتكا به هنر هنرمندان اين شهر بر اساس فرمت معاهده ليسبون در سازمان جهاني مالكيت فكري وايپو World Intellectual Property Organization ـ (WIPO) واقع در وين اتريش به ثبت رسيد و رونمايي از آن در شهر سردرود در تاريخ 16 دي 1395 (5 jan 2017) صورت گرفت.
تابلوفرش دستباف سردرود مطابق با معاهده بين المللي ليسبون به ثبت جهاني نشان جغرافيايي به شماره و تاريخ ثبت ملي ۲۷-جي آي مورخ ۱۳۹۳/۰۷/۱۴رسيد. فرآيند ثبت جهاني تابلوفرش سردرود از اوايل سال ۱۳۹۳ با مطالعه امكان سنجي و تحقيق كارشناسي پس از تنظيم اظهارنامه و تشكيل پرونده آغاز شده بود. در فرآيند ثبت محصولات در وايپو به طور معمول بين ۷ تا ۸ ماه از زمان دريافت درخواست، پرونده محصول مورد بررسي قرار ميگيرد و سپس به تمام كشورهاي عضو ارسال ميشود و در صورتي كه تمام اعضا نسبت به محصول موردنظر اعتراضي نداشته باشند، سند ثبت جهاني محصول در وايپو صادر ميشود.
پژوهش خبري صدا و سيما: تابلو فرش سردرود يكي از صنايع دستي است كه از نظر اصالت و ارزش منحصر به فرد از قديم الايام به عنوان نهاد قاليبافي و تابلو فرش ايران معروف بوده و امروزه تابلوهاي سردرود زينت بخش ديوارهاي موزه‌ها و قصرهاي سراسر جهان است. تابلو فرش‌هاي دستباف سردرود به دليل وفور طيف رنگ و ظرافتي كه به كار رفته، از ارزش و مقبوليت بسياري در سطح جهان برخوردار است.
گفته ميشود كه ارزآوري صادرات تابلو فرش توسط سردرودي ها به كشورهاي اروپايي، آمريكا و شرق آسيا برابر با صادرات 1 ميليون بشكه نفت خام در سال برآورد ميشود كه به نوبه خود در سال حمايت از كالاي ايراني ميتواند مورد توجه و تامل قرار گيرد. به همين سبب، تلاش شد در ماموريت كاري سفر به تبريز، مصاحبه با كاظم صحتي، رئيس اتحاديه تابلو فرش سردرود و مهدي ترابي، طراح و توليد كننده تابلو فرش سردرود انجام داديم تا به بررسي مسايل و مشكلات توليدي اين صنعت بپردازيم تا بتوانيم به رونق بيشتر صنعت تابلوي فرش دستباف دست يابيم.
تاريخچه شهر سردرود
سَردْرود يكي از شهرهاي استان آذربايجان شرقي است كه در جنوب غربي شهر تبريز واقع شده و 8-7 كيلومتر با شهر تبريز فاصله دارد. اين شهر دومين شهر پرجمعيت شهرستان تبريز و يازدهمين شهر پرجمعيت استان آذربايجان شرقي است.
طبق آخرين سرشماري مركز آمار ايران كه در سال 1390 صورت گرفته است، اين شهر با جمعيتي بالغ بر 35 هزار نفر قدمتي در حدود 3 هزار سال دارد. نام محلي اين شهر، سَردَري و يا سردره بوده است. سردرود با سابقه طولاني و حجم عمده توليدات تابلوفرش، سال‌هاست كه در بسياري از جوامع با عنوان پايتخت تابلو فرش ايران و جهان شناخته ميشود. تابلو فرش‌هاي دستباف اين شهر اغلب در قالب پرتره بافته مي‌شوند؛ البته نقش‌هاي هنري، نقاشي، منظره و آيات قرآن ديگر طرح‌هاي مرسوم به كار رفته در اين تابلو فرش‌ها هستند كه در واقع با ابتكار و به روز شدن هنرمندان قاليباف، اين صنايع بومي نيز با شرايط زندگي روز و سلايق خريداران انطباق پيدا كرده است.
قدمت 100 ساله قالي هاي سردرود
قالي‌هاي سردرود داراي تاريخچه صد ساله است، قاليبافي براي نخستين بار توسط «محمود آقاحكيم» وارد زندگي اهالي سردرود شده است و بعد از آن، توسط افراد ديگري مانند «حاج سيد حاج آقا اسحاقيان»، «اعلاباف»، «حاج ابوالقاسم شريف زاده» و… پيگيري و گسترش يافته است.
سردوردي‌ها هنر و علم تابلوفرش را در كنار دار قالي از پدران خود به ارث برده و اين هنر زيبا سينه به سينه و نسل به نسل از پدري به پسري انتقال يافته و تابلوفرش با گوشت و پوست اين ديار عجين شده و امروزه تابلوفرش سردرود جزء لاينفك اين ديار محسوب ميشود. چراكه كمتر يافت ميشود در هر خانه‌اي از خانه‌هاي با صفاي سردرود بويي از تابلوفرش نباشد، كمتر تحصيل كرده و مادربزرگ و پدربزرگي را ميتوان يافت كه از تابلوفرش نداند، در سردرود هر خانه يك كارگاه هنري است.
تابلو فرش سردرود ثبت جهاني شد
فرآيند ثبت جهاني تابلوفرش دستبافت از طريق مركز ملي فرش ايران، مركز مالكيت معنوي سازمان ثبت اسناد و املاك كشور، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان آذربايجان شرقي و تلاش و ممارست تنها اتحاديه تابلوفرش كشورـ سردرود ـ با اتكا به هنر هنرمندان اين شهر بر اساس فرمت معاهده ليسبون در سازمان جهاني مالكيت فكري وايپو World Intellectual Property Organization ـ (WIPO) واقع در وين اتريش به ثبت رسيد و رونمايي از آن در شهر سردرود در تاريخ 16 دي 1395 (5 jan 2017) صورت گرفت.
تابلوفرش دستباف سردرود مطابق با معاهده بين المللي ليسبون به ثبت جهاني نشان جغرافيايي به شماره و تاريخ ثبت ملي ۲۷-جي آي مورخ ۱۳۹۳/۰۷/۱۴رسيد. فرآيند ثبت جهاني تابلوفرش سردرود از اوايل سال ۱۳۹۳ با مطالعه امكان سنجي و تحقيق كارشناسي پس از تنظيم اظهارنامه و تشكيل پرونده آغاز شده بود. در فرآيند ثبت محصولات در وايپو به طور معمول بين ۷ تا ۸ ماه از زمان دريافت درخواست، پرونده محصول مورد بررسي قرار ميگيرد و سپس به تمام كشورهاي عضو ارسال ميشود و در صورتي كه تمام اعضا نسبت به محصول موردنظر اعتراضي نداشته باشند، سند ثبت جهاني محصول در وايپو صادر ميشود.
صادرات تابلو فرش به اغلب كشورهاي دنيا
محبوبيت تابلو فرش‌ها از سوي هنر دوستان و علاقه مندان به صنعت فرش سبب شده تابلو فرش‌هاي سردرود به اغلب كشورهاي دنيا به ويژه كشورهاي عربي زبان، چين و جنوب آسياي شرقي صادر شود.
همچنين ۲۰۶ ميليون ثروتمند در چين خواستار تابلو فرش سردرود هستند و در صورت بازاريابي صحيح براي بدست آوردن آن بازار، مي توان نقش زيادي در حضور تابلو فرش‌هاي نفيس سردرود در منازل و اماكن كشور چين داشته باشيم. بيشترين صادرات با كتيبه هاي قرآني و مذهبي به كشور مالزي و كشورهاي حوزه خليج فارس است و همچنين با توجه به كثرت ايراني ها در امريكا كه طالب تابلو فرش در طرح هاي ايلات و عشاير هستند، اين محصول به صورت غيرمستقيم به كانادا صادر ميشود و از آن جا به امريكا فرستاده مي شود.
رونق تجارت تابلو فرش از سردرود از زمانهاي گذشته در بافت قالي در رج شمارهاي بالا و طرح‌هاي هنري و طيف وسيع رنگ، شهره عام و خاص بوده، اما در چند دهه اخير شهر سردرود با جامعيت يافتن در توليد تابلو فرش به مركز توليد اين آثار در غرب كشور تبديل شده است؛ به گونهاي كه ثبت جهاني اين صنعت در 16 دي1395 صورت گرفته است.
تلفيق تكنولوژي و هنر در تابلو فرش ايراني
۹۹ درصد تابلو فرش ها، طرح هاي كامپيوتري است. طرح تابلو فرش ها در زمان هاي گذشته از روي پوستر و توسط استادان مجرب طراحي مي‌شد، اما با ورود تكنولوژي اين طرح‌ها در قالب فتوكپي رنگي و طرح‌هاي كامپيوتري جوانان توانمند انجام شده است.طراحي كامپيوتري تابلو فرش اين هنر اصيل را كمي از حالت سنتي خارج كرده است.
در سردرود انواع تابلو فرش ها، با نقشه‌هاي متفاوت بافته ميشود كه بيشترين آن را نقشه‌هاي پرتره، اعم از مينياتور، مناظر طبيعي، طرح هاي ايلاتي، برجسته، دو رويه، حجمي، اصيل ايراني و پرتره‌هاي شخصي تشكيل مي‌دهد.
تابلو فرش ايراني؛ سفير فرهنگي كشور در جهان
تابلو فرش سردرود سفير فرهنگي كشور در جهان است كه در گالري فروش تابلو فرش ها در دنيا، خودنمايي ميكند. در سال هاي گذشته به دليل عدم داشتن ارتباطات با برخي كشورها، موانع بسياري در راه توسعه اين هنر وصنعت بود در پسابرجام و موفقيت ديپلماسي كشور كمك بزرگي بود كه يكي از موانع عمده صادرات فرش و تابلو فرش را از ميان برداشت و بازرگانان ما امروز از نزديك مي‌توانند بازارهاي جهاني را ارزيابي كنند.
مشكلات و موانع توليدي تابلوي فرش دستباف
در رويداد تبريز 2018 از كارگاه تابلو فرش سردرود نيز بازديدي به عمل آمد كه با توليدكننده و طراح تابلو فرش دستباف؛ آقاي ترابي، مهندس برق هم مصاحبه اي انجام شد و تلاش شد با بررسي مسايل و مشكلات اين صنعت براي رفع موانع توليدي آن گام هايي برداشته شود.
– در حالي كه اشتغالزايي اين شاخه شديد بافت فرش بسيار بالاست؛ ولي كمترين ميزان حمايت و يا تسهيلات بانكي با سودهاي پايين در اين راستا وجود ندارد. بافندگان تابلوفرش نيازمند بيمه و دفترچه خدمات درماني هستند و برپايي هرچه بيشتر نمايشگاه هاي اختصاصي تابلوفرش در داخل و خارج كشور، تجليل از بافندگان و هنرمندان پيشكسوت اين عرصه، ساخت فيلم مستند و تهيه گزارش در راستاي حمايت از استعدادهاي جوان و آمادگي براي زمينه هاي ابتكاري و تكميلي اين رشته ميتواند تابلوفرش را در رديف يكي از سرآمدترين هنرهاي دستي و بومي ايران در جهان بنشاند.
– نوسان قيمت دلار در سالها اخير و به تبع آن افزايش قيمت مواد اوليه اين صنعت موجب شده، اين صنعت با مشكلات و چالش هاي زيادي دست و پنجه بزند.
– يكي از نكات مورد تاكيد مركز ملي فرش در حوزه فرش، شناسنامه دار كردن و تهيه باركد براي فرش است. اين رويه در حوزه تابلوفرش هم ميتواند به كنترل كيفيت كمك كند و از بازار روبه گسترش كپي برداري ديگر كشورها پيشگيري كند.
– حركت به سمت برندسازي و توليد طرح ها و تابلو فرش هاي نفيس از عوامل مهم تقويت اين صنعت به شمار مي رود. تابلوفرش يكي از ايده هاي جديد بازار فرش ايران است كه امكان توسعه و افزايش توليد زيادي دارد؛ چراكه تابلوفرش كم حجم است و اندازه كمتري دارد؛ اما ارزش بالايي دارد كه ميتواند سريعتر بافته شود و هنر و ظرافت بيشتري در آن به كار رود كه با شكل جديد زندگي آپارتمان نشيني و سلايق هنري بسياري از خريداران داخلي و خارجي هم انطباق دارد.
– مركز ملي فرش قسمتي ندارد كه به طور اختصاصي بر تابلوفرش كار كند.
– داستان قديمي بازار غيرشفاف و وجود واسطه ها كمترين بازده را براي بافنده به جا مي گذارد. بافنده ۴۰ درصد كل هزينه را از كارفرماي اوليه سهم مي برد كه همين قيمت اوليه در بازارهاي پايتخت و ديگر مبادي فروش ۵ تا ۱۰ برابر به يك باره افزايش پيدا ميكند.
– صحتي، رئيس اتحاديه توليد كنندگان تابلوي فرش دستباف سردرود در اين خصوص بيان كرد: انتظار ميرود تابلو فرش بيش از پيش به دنيا معرفي شود و اگر ترتيبي از طرف استان اتخاذ شود؛ ميتوان با اعزام هيت هاي تجاري تحقيقي به خارج از كشور بازارهاي هدف جديدي را براي تابلو فرش سردرود تعريف كرد.
– با تمام ظرفيت اشتغالزايي، ظرفيت صادرات و شكل جديد ارزآوري اين هنر بومي و ابتكاري، تابلوفرش هيچ متولي و يا تشكل خاص خود را در كشور ندارد و به همين دليل درميان فرش هاي صادراتي گم شده است. به همين دليل كمترين نظارت و ساماندهي بر توليد تابلوفرش وجود دارد. و شناسايي آن و تهيه مستندي درباره تابلوي فرش سردرود در شبكه هاي مختلف بازاريابي و تبليغات ميتواند مؤثر باشد .
– عدم ثبات بازار و توليد نقش هاي تكراري تابلو فرش از مهمترين مشكلات توليدكنندگان به شمار ميرود. تابلو فرش سردرود كه الان يك پتانسيل مهم براي استان و كشور است؛ دو تهديد مهم پيش رو دارد، يكي خلاء قانوني جلوگيري از سرقت طرح تابلو فرش ها و ديگري الحاق شهر سردرود، پايتخت تابلو فرش جهان به كلانشهر تبريز و ديده نشدن ظرفيت هاي اين شهر به صورت مستقل.
– پراكندگي فروشگاه‌هاي فرش در سردرود از يك سو و مناسب نبودن خدمات ارائه شده براي خريداران در مغازه‌هاي سنتي و قديمي در اين شهر از سوي ديگر در كنار فعاليت برخي‌سودجويان و فروش تابلو فرش‌هاي نامرغوب موجب شد تا ايده ايجاد ايجاد شهرك تجاري تابلو فرش براي خريد امن و راحت براي تمام خريداران از سراسر دنيا در پايتخت فرش دستباف جهان مطرح شود.
– 800 كارگاه توليد تابلو فرش در سردرود فعاليت مي‌كنند، اما بيشتر اين كارگاه‌ها در پاركينگ خانه‌ها و مكان‌هاي نامناسب قرار دارد، لذا براي رفع اين مسئله بايد احداث شهرك صنفي و برگزاري نمايشگاههاي دائم صورت بگيرد.
كلام آخر
توليد و صادرات تابلو فرش سردرود ساليانه ۶۰۰ ميليون تومان سود مالي براي هر كارگاه و ۸۰ ميليون تومان براي هر فرد ايجاد ميكند. به همين منظور به نظر مي رسد مسئولان استاني و كشوري با حمايت از افزايش توليد و بهبود كيفيت توليدات تابلو فرش مي توانند بازارهاي منطقه اي و غير منطقي را در اختيار خود درآورده و با سرمايه گذاري نسبتا كم سودآوري بالايي را تجربه كنند. كه اين امر مصداق عيني بيانات رهبري در خصوص”برون نگري” است. بنابراين، كسب و كار كارگاه‌هاي اين چنيني در شهرستان‌هاي كشور بايد الگو قرار گرفته و هرجايي از كشور كه داراي مزاياي هنري و يا گردشگري است، بايد با پرورش ويژگي‌ها و توان خود، باعث اشتغال و درآمدزايي آن منطقه شوند و هم با حمايت از اين نوع فعاليتها به رونق هر چه بيشتر توليدات كالاهاي داخلي گام برداشت.
